Η προέλευση της μαρωνίτικης Εκκλησίας υπήρξε ανέκαθεν μυστήριο για τους ιστορικούς. Πώς ήταν δυνατόν μια εκκλησία στην απομόνωση και στην προστασία του όρους Λίβανος να ακολουθεί τελετουργικό στη συριακή διάλεκτο, τον "όρο" της Χαλκηδόνας στο δόγμα, να είναι ενωμένη με την Αγία Έδρα και να έχει πατριάρχες που διεκδικούν τον θρόνο της Αντιόχειας;
Μελετητές και ιστορικοί έχουν καταλήξει πως η μαρωνίτικη Εκκλησία ξεκίνησε ως ορθόδοξη, για να γίνει οπαδός του μονοθελητισμού, να προσχωρήσει στο πέρασμα των αιώνων στη ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και να αποδεχτεί τελικά πλήρως τη διδασκαλία της. Σκοπός αυτής της εργασίας είναι να παρουσιάσει μια ολοκληρωμένη και εμπεριστατωμένη μελέτη της πορείας της Εκκλησίας των Μαρωνιτών, συμβάλλοντας έτσι σε αυτό που ονομάζεται μελέτη του ανατολικού χριστιανισμού. Τα όποια συμπεράσματα βασίζονται σε πρωτογενές αρχειακό υλικό και σε μια συγκριτική και κριτική μελέτη των πηγών και των έργων που έχουν γραφεί γι' αυτούς.
Πρόλογος
«Η πρώτη μου επίσημη επαφή με τους Μαρωνίτες έγινε την Κυριακή στις 9 Φεβρουαρίου 2003 στην εκκλησία της Παναγίας των Χαρίτων ανήμερα της εορτής του Αγίου Μάρωνα. Η εκκλησία της Παναγίας βρίσκεται στην παλιά Λευκωσία, εντός των τειχών, δίπλα στην πύλη Πάφου, και περίπου 50 μέτρα από την Πράσινη Γραμμή. Απέναντι από την εκκλησία βρίσκεται το σωματείο των Μαρωνιτών «Κορμακίτης», ένα από τα τέσσερα σωματεία που υπάρχουν στη Λευκωσία. Εκεί συνάντησα τον τότε Πρόεδρο του Σωματείου κ. Νίνο Φραντζιά, ο οποίος με παρέπεμψε στο γειτονικό καφενείο, όπου είχα την πρώτη επαφή με μερικούς ηλικιωμένους Μαρωνίτες.
Η επόμενη επαφή έγινε μερικές μέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 13 Φεβρουαρίου στο ίδιο σωματείο. Μαζί με τον κ. Νίνο ήταν ο Μιχάλης 40 ετών και ο Μάριος 36 ετών. Η συζήτηση στράφηκε περισσότερο σε πολιτικά θέματα, αφού σε μερικές μέρες ήταν οι Προεδρικές εκλογές της Κύπρου (16 Φεβρουαρίου 2003), σε θέματα συμβίωσης με τις άλλες κοινότητες, καθώς και σε πιο προσωπικά θέματα, όπως επιλογή συζύγου, ηλικία γάμου, ανατροφή παιδιών.
Έκτοτε ήρθα σε επαφή με πολλά άτομα, άλλοτε ιδιαιτέρως και άλλοτε σε παρέα και εμπλούτισα τα στοιχεία μου με τις συνεντεύξεις τους. Τα πορίσματα θα ανακοινωθούν στο τέλος αυτής της μελέτης».
Το κείμενο αυτό αποτελούσε μέρος της εισαγωγής του πρώτου άρθρου που έγραψα με θέμα τους Μαρωνίτες της Κύπρου. Αν κάποιος μου έλεγε τότε, είκοσι περίπου χρόνια πριν, πως οι Μαρωνίτες θα αποτελούσαν και μάλιστα θα μονοπωλούσαν το επιστημονικό μου ενδιαφέρον για τις επόμενες δεκαετίες, σίγουρα θα γέλαγα και θα του απαντούσα πως έχει καλπάζουσα φαντασία. Βρισκόμουν τότε στην Κύπρο και συγκεκριμένα στη Λευκωσία, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου στο τότε τμήμα Γαλλικών σπουδών, με τη χαρά και την όρεξη του νέου επιστήμονα που θέλει να δει και να γνωρίσει τα πάντα! Η ενασχόλησή μου με το συγκεκριμένο αντικείμενο ξεκίνησε εντελώς τυχαία και γι’αυτό το λόγο αποδείχτηκε «καρμική». Θα εξηγήσω αμέσως το λόγο: τον Δεκέμβριο του 2002, λίγους μήνες πριν δηλαδή, είχα αποφασίσει να συμμετάσχω σε ένα διεθνές συμπόσιο με θέμα «Εθνικές ταυτότητες και πολιτική δράση στη μεταψυχροπολεμική εποχή». Το θέμα που είχα επιλέξει σχετιζόταν με την έννοια της εθνοτικής ταυτότητας. Έμενε λοιπόν να επιλέξω την εθνοτική ομάδα η οποία θα γινόταν το κέντρο της έρευνάς μου. Μετά από μια σχετική έρευνα και αφού είχα εκ των προτέρων απορρίψει τους Τουρκοκύπριους λόγω του φορτισμένου κλίματος που επικρατούσε εκείνο τον καιρό στην Κύπρο, αποφάσισα να έρθω σε επαφή με μια από τις τρεις αναγνωρισμένες μειονοτικές ομάδες της Κυπριακής Δημοκρατίας: τους Λατίνους (καθολικούς), τους Αρμένιους και τους Μαρωνίτες. Παρ’όλες τις προσπάθειές μου δεν μπόρεσα να έρθω σε επαφή με τον Λατίνο εκπρόσωπο. Οι Αρμένιοι ήταν ιδιαίτερα επιφυλακτικοί και αρνητικοί στο να συνεργαστούν μαζί μου. Και έτσι, απέμεινε η τρίτη εθνοτική ομάδα, η οποία μου ήταν παντελώς άγνωστη. Όπως φαίνεται και στο παραπάνω κείμενο η πρώτη επαφή έγινε με φυσικό και αβίαστο τρόπο και εξελίχθηκε πολύ καλύτερα από ό,τι είχα φανταστεί στην αρχή.
Έτσι λοιπόν, αυτό που ξεκίνησε ως μια περιστασιακή προσπάθεια συλλογής εθνογραφικού υλικού και βιβλιογραφίας, κατέληξε μετά λίγο καιρό να γίνει μεράκι και στόχος. Οι αιτίες πολλές αλλά θα σταθώ σε δυο: Καταρχάς το υλικό που συγκέντρωνα ήταν από μόνο του τόσο γόνιμο και ενδιαφέρον που πραγματικά με ωθούσε σε νέα ερωτήματα. Ο δεύτερος και κυριότερος όμως λόγος ήταν και είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι: Με περιέβαλαν με αγάπη και πραγματικό ενδιαφέρον και θέλησαν στο μέτρο των δυνατοτήτων τους να διευκολύνουν το έργο μου. Αυτό που με εντυπωσίασε από την πρώτη στιγμή ήταν η βαθειά θρησκευτική τους προσήλωση, η έντονη αλληλεξάρτηση ανάμεσα στη θρησκεία, την κοινωνία και την πολιτική και ο ιδιαίτερα σημαντικός ρόλος των εκκλησιαστικών αρχών στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα.
Σε όλα τα σπίτια που επισκέφτηκα εντυπωσιάστηκα από τον μεγάλο αριθμό θρησκευτικών αντικειμένων που κοσμούσαν τα έπιπλα και τους τοίχους -εσωτερικούς και εξωτερικούς: Εικόνες αγίων, ροζάρια, αγαλματίδια, φωτογραφίες του Πάπα, του Αρχιεπισκόπου Κύπρου, του Πατριάρχη Μαρωνιτών Αντιοχείας, λιβανιστήρια, καντήλια, κλπ. Έμενε τώρα σε μένα να αντιληφθώ και να κατανοήσω τί σήμαινε να είσαι Μαρωνίτης.
Μέσα από πολλές συζητήσεις σχετικά με τη θρησκευτική τους ιστορία και ταυτότητα είχα εντοπίσει μιαν ασάφεια σε σχέση με τα ιστορικά στοιχεία που παράθεταν, και μιαν μονομερή πολλές φορές οπτική. Βάσιζαν τα λεγόμενά τους σε ιστορικά και θρησκευτικά βιβλία, ταξιδιωτικές αφηγήσεις, χρονικά, αλλά κυρίως μαρωνίτικη βιβλιογραφία, γραμμένη από διαπρεπείς Μαρωνίτες ιστορικούς και ιερωμένους. Η πρώτη μου δουλειά ήταν λοιπόν να ασχοληθώ με την συλλογή αρχειακού υλικού και βιβλιογραφίας που θα μου έδινε τη δυνατότητα να μορφώσω αφ’εαυτής μιαν άποψη.
Από την άλλη πλευρά, τον πρώτο καιρό κυρίως ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συμβουλευτώ πρωτογενείς πηγές, οι περισσότερες από τις οποίες ψηφιοποιήθηκαν μόλις τα τελευταία χρόνια. Ήθελα καταρχάς να κατανοήσω τη δογματική τους ιδιαιτερότητα όσο το δυνατόν καλύτερα για να εμβαθύνω στην έρευνά μου και για να κατανοήσω τον ιδιαίτερο και βαρύνοντα λόγο που έπαιζε η θρησκεία σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους. Παρατήρησα λοιπόν ότι στην ελληνική βιβλιογραφία εκτός από αποσπασματικές πληροφορίες και λήμματα εγκυκλοπαιδειών δεν υπήρχε κάποια ενιαία εργασία, τουλάχιστον μέχρι εκείνη τη στιγμή. Αποφάσισα λοιπόν να καλύψω στο πλαίσιο του δυνατού το κενό αυτό. Δυστυχώς όμως πολλές άλλες υποχρεώσεις καθυστέρησαν την πραγματοποίηση της απόφασης αυτής.
Η ολοκλήρωση του μεταπτυχιακού κύκλου σπουδών «Ορθόδοξη Χριστιανική Θεολογία και Θρησκευτικός Πλουραλισμός» με τη συγγραφή μιας διπλωματικής εργασίας στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο μου έδωσε το έναυσμα για να «στρωθώ» στη δουλειά. Σκοπός μου είναι να δώσω μιαν όσο το δυνατόν πληρέστερη εικόνα της ιστορίας και πορείας της Εκκλησίας των Μαρωνιτών, από τη γένεσή της έως σήμερα. Ευελπιστώ παράλληλα να δώσω και μιαν άλλη οπτική που μπορεί να χρησιμεύσει ως σημείο εκκίνησης και εφαλτήριο και για περαιτέρω έρευνα.
Θα εκθέσω στη συνέχεια κάποια πρακτικά ζητήματα που θα διευκολύνουν την ανάγνωση:
Για την μελέτη αυτή χρησιμοποιήθηκε αρχειακό υλικό και βιβλιογραφία στα συριακά, αραβικά, λατινικά, αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά. Σε σχέση με τα συριακά είχα την αμέριστη βοήθεια και συμπαράσταση του φίλου Georges Pinot που σπουδάζει Θρησκειολογία της Μέσης Ανατολής στο Παρίσι. Για τις άλλες γλώσσες,, η κατανόηση των κειμένων και η μετάφρασή τους είναι δική μου.
Σε σχέση με τη γραπτή αποτύπωση ονομάτων και τοποθεσιών που βρίσκονται στην ευρύτερη περιοχή της Συρίας και του Λιβάνου προτιμήθηκε η μετεγγραφή τους με λατινικούς χαρακτήρες, έτσι όπως παρουσιάζεται και έχει παγιωθεί στη διεθνή βιβλιογραφία. Όταν το όνομα έχει ήδη παγιωθεί ως εκφορά και γραφή στην ελληνική γλώσσα, προτιμάται αυτή η μορφή με τη λατινική της μεταγραφή σε παρένθεση.
Οι υποσημειώσεις είναι υποσελίδιες και ακολουθούν το γαλλικό σύστημα. Η εκτενής βιβλιογραφία και παράθεση αρχειακού υλικού, ευελπιστώ να διευκολύνει μελλοντικές εργασίες.
Η εκκλησία των Μαρωνιτών
Παρελθόν και παρόν
ΚΟΥΜΑΡΙΑΝΟΥ Κ. ΜΑΡΙΑ
ISBN13: 9789604855636
Εκδότης: ΗΡΟΔΟΤΟΣ
Χρονολογία Έκδοσης: Ιανουάριος 2024
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος
Η Εκκλησία των Μαρωνιτών: παρελθόν και παρόν
Εισαγωγή
Σύντομη κριτική παρουσίαση της βασικής ιστοριογραφίας των Μαρωνιτών: ασυμφωνίες και αναχρονισμοί
Κεφάλαιο Ι. Ο χώρος και οι άνθρωποι
Η ιστορία του χώρου: η συριακή γλώσσα
Σύνοψη εκκλησιαστικής ιστορίας από τον 5ο έως και τον 7ο αιώνα
Απαρχές της ιστορίας των Μαρωνιτών. Από τον άγιο Μάρωνα έως και τον 10ο αιώνα: το πρόβλημα των πηγών και της χρονολόγησης
Ο άγιος Μάρωνας και το ομώνυμο μοναστήρι στις όχθες του Ορόντη από τον 5ο έως τον 7ο αιώνα: η τοποθεσία της μονής του Αγίου Μάρωνα, η μεταστροφή στον μονοθελητισμό, η Έκθεσις του Ηρακλείου
Ο Ιωάννης Μάρωνας πρώτος πατριάρχης των Μαρωνιτών: Ιωάννης Μάρωνας: θρύλος ή πραγματικότητα, η λογοτεχνική παράδοση, ο βίος του Ιωάννη Μάρωνα
Ο μονοθελητισμός των Μαρωνιτών
Από την κατάκτηση των Αράβων μέχρι την έλευση των Σταυροφόρων (8ος-11ος αιώνας)
Κεφάλαιο II. Εκκλησιαστική ιστορία και απόπειρες εκλατινισμού από τον 13ο έως τα τέλη του 19ου αιώνα
Το Bullarium Maronitarum
Πρώτη περίοδος (1213-1516): η εποχή των σταυροφοριών (1098-1291), η περίοδος των Μαμελούκων (1291-1516)
Νεότεροι χρόνοι (1500-1918): οι απαρχές των μεγάλων δυναστειών
16ος αιώνας: Η Σύνοδος του Τριδέντου: Συμεών Δ΄ al-Hadathi (1492-1524), Μωυσής al-Akkari (1525-1567), Μιχαήλ al-Rizzi (1567-1581)· η Σύνοδος του 1580: Σέργιος al-Rizzi, Ιωσήφ al-Rizzi· η Σύνοδος του 1598
17ος αιώνας: Ιωάννης Makhlouf (1609-1633) [...]
Κεφάλαιο ΙΙΙ. Ο εικοστός αιώνας
Η κοινωνικοπολιτική και πολιτική εξέλιξη τις τελευταίες δεκαετίες της οθωμανικής περιόδου: Εκκλησία και πολιτική
Η γαλλική εντολή, 1923-1946, η κρίση του 1956-1958 στον Λίβανο, ο εμφύλιος πόλεμος του Λιβάνου (1957-1990), η δολοφονία του Ραφίκ Χαρίρι και η Επανάσταση των Κέδρων
Εκκλησιαστική ιστορία
Επίλογος
Βιβλιογραφία: Πηγές. Μονογραφίες. Άρθρα. Ιστότοποι
Ευρετήριο
Πίνακας περιεχομένων
